Νίκος  Γαβαλλάς

Στιγμές του χθες … (μνημόνια)  για πάντα

Υπάρχουν αντικείμενα, όπως παλιά οικογενειακά άλμπουμ, που συλλέγω πολλά χρόνια τώρα γιατί μου δημιουργούν έντονα συναισθήματα.

Ξεφυλλίζοντας τα παλιά φύλλα τους με το άρωμα των ετών, βλέποντας τις ξεθωριασμένες φωτογραφίες, βρίσκομαι απέναντι σε νέα άτομα που ποζάρουν, κυρίως σε στιγμές  χαράς και  ανεμελιάς, σαν αυτές που όλοι ζούμε, χωρίς να σκεφτόμαστε το αύριο.

 Αναρωτιέμαι πως βρέθηκαν στα χέρια μου αυτές οι στιγμές ζωής και γιατί δεν έμειναν σε χέρια συγγενών ή κληρονόμων.

 Τα συναισθήματα που δημιουργούνται, μετά από συνειρμούς, και σκέψεις είναι έντονα.

Αυτός είναι ο λόγος που με κάνει να θέλω με την ζωγραφική αναγωγή, το μέσο που νομίζω ότι μπορώ καλλίτερα και έχω ανάγκη να εκφράζομαι, να προσεγγίσω βαθύτερα τις  στιγμές αυτές,.

 Η σύνθετη, εμπειρία της θέας μίας φωτογραφίας πάνω στο άλμπουμ περιλαμβάνει τρία  χρονικά επίπεδα από τα οποία και περνάω.

 Πρώτο και παλαιότερο είναι το χρονικό επίπεδο του αποτυπωμένου στην φωτογραφία θέματος  με τα άτομα.

 Δεύτερο και ενδιάμεσο χρονικά, είναι αυτό  που η εικόνα του περιέχει την φωτογραφία με μέρος από την χάρτινη επιφάνεια του άλμπουμ, Κοντά στην φωτογραφία μπορεί να έχει γραφτεί κάτι από το άτομο που είχε το άλμπουμ και που πρώτο  εκείνη την χρονική  στιγμή  αντίκρισε για πρώτη φορά την εικόνα αυτή.

Είχε ίσως συναισθήματα χαράς, και σίγουρα δεν φανταζόταν την τύχη του άλμπουμ, ότι θα μπορούσε να είναι στο μέλλον αντικείμενο έμπνευσης για ζωγραφική, από άτομο που δεν έχει καμιά σχέση με το οικογενειακό περιβάλλον του, ούτε καν με την χώρα του, και ότι αυτές οι στιγμές διαφορετικά δεν θα είχαν ίσως ποτέ την ευκαιρία να ξαναζωντανέψουν στα μάτια ανθρώπων.

 Τρίτο και νεώτερο χρονικό επίπεδο είναι το τωρινό, είναι η συνολική εικόνα που βλέπω εγώ, αυτή που περιέχει και τα άλλα δύο. Είναι το επίπεδο από το οποίο κάνω βουτιά στο χρόνο, μέχρι  να βυθιστώ στα μάτια των ατόμων,  να ταυτιστώ, να δω μέσα από αυτά  τον φακό που κοίταξαν τότε, και μέσα από αυτόν να κοιτάξω προς το μέλλον-παρόν, έξω από το τελάρο, και να βγω πάλι στην επιφάνεια φορτωμένος με σκέψεις και συναισθήματα.

Ελπίζω, αυτά να γράφονται με κάποιον τρόπο σαν αόρατος κώδικας, σε ίχνη που αφήνει στην υλικότητα της πινελιάς η προσπάθεια καταγραφής μίας πυκνής περίληψης της εικόνας, σε σύντομο χρόνο με λίγα υλικά και κάποιες δεξιότητες. Καθώς και η θέα της ζωγραφικής αυτής αναγωγής να ανακτά, αλλά και να δημιουργεί νέα συναισθήματα και σκέψεις, σε εμένα και ανάλογα ή ισοδύναμα στους άλλους.

 Τα άλμπουμ από τα οποία επέλεξα φωτογραφίες, προέρχονται από τα έτη 1925 μέχρι  1945. Από μακρινή, αλλά και κοντινή εποχή, γιατί έχουμε στην αντίληψη μας απόηχους από αυτή και γιατί τα πρόσωπα των φωτογραφιών θα μπορούσαν να είναι γονείς ή παππούδες μας.

 Από τα συναισθήματα που ένοιωθα, παρατηρώντας ατελείωτες ώρες τα πρόσωπα στις  φωτογραφίες και τα έργα στην διαδικασία ολοκλήρωσης, αλλά και νοιώθω στα τελειωμένα έργα, συνειδητοποιώ ότι απουσιάζει η νοσταλγία, την θέση της παίρνει φευγαλέα αναδρομή όπου βίωσα παρόμοιες στιγμές.

Αυτό συμβαίνει γιατί αυτά που συμβαίνουν στις φωτογραφίες, είναι τα ίδια σχεδόν με ότι βιώνουν στο παρόν οι  άνθρωποι, με καθόλου ή ελάχιστες πολιτιστικές διαφορές, αν εξαιρέσουμε την ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας.

 Κάποια από τα πρόσωπα στις φωτογραφίες, με γοητεύουν για την ομορφιά και την φρεσκάδα τους, αλλά και για το πόσο σύγχρονα φαίνονται. Σκέπτομαι ότι θα μπορούσαν να σταθούν και σήμερα δίπλα μας, ακριβώς όπως ήταν στις φωτογραφίες.  Για κάποια πρόσωπα επιχειρώ να φανταστώ το να ήμουν στην θέση τους. 

Διαισθάνομαι, την χαρά, τις ελπίδες τους για προοπτικές και την αίσθηση του απέραντου χρόνου, που νόμιζαν ότι είχαν μπροστά τους λόγω της νεότητας.

 Συνειδητοποιώ, πόσο αυτοί οι άνθρωποι ήταν ανυποψίαστοι για το μέλλον τους και το τι συμβαίνει γενικότερα, πόσο είμαστε και εμείς τώρα που επαναλαμβάνουμε σταθερά συμπεριφορές και λάθη που έκαναν οι προηγούμενοι.

 Παρατηρώντας τις φωτογραφίες με χρονολογική σειρά, αυτό φαίνεται καθαρά.

Μέσα σε χρονικό διάστημα είκοσι χρόνων, όσο περίπου χρειάζεται για να ενηλικιωθεί ένας άνθρωπος, όταν τα άτομα αυτά ποζάρουν, βιώνουν παράλληλα καταστάσεις από τις ισχύουσες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Αυτές ανακυκλώνονται με περιοδικότητα λίγων ετών - όσων το διάστημα των επιλεγμένων φωτογραφιών - ή περισσότερων ετών, σταθερά και αενάως.

 Έτσι, βλέπουμε αρχικά πόζες σε περιβάλλον χαράς και ευδαιμονισμού, λόγω οικονομικής ευμάρειας - τεχνητής ίσως - να τις διαδέχονται πόζες σε περιβάλλον φτώχειας και μιζέριας, αποτέλεσμα  οικονομικού κραχ που είχε συμβεί, από λάθη ή κακόβουλο σχέδιο κάποιων που επωφελούνται.

 Ό κύκλος ολοκληρώνεται με την έναρξη ενός πολέμου, που ξεπλένει όλα τα προηγούμενα και το τέλος του γίνεται η αρχή για ένα νέο κύκλο.

 Μετά από πολλές φορές που ανάλογοι κύκλοι συνέβησαν στο παρελθόν, φαίνεται σαν οι άνθρωποι να μην αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει ερήμην τους και σαν να μην μαθαίνουν από τα λάθη τους, έτσι ανακυκλώνονται μέχρι σήμερα παρόμοιες καταστάσεις, με  διαφοροποιήσεις  ανάλογες με εποχές και τόπους, όπως στις αιτίες, στόχους και μορφές διεξαγωγής που έχουν οι πόλεμοι – με όπλα, οικονομική υποδούλωση και μνημόνια.

Κάτι που ζούμε έντονα στις μέρες μας και όπως φαίνεται θα συμβαίνει και στο μέλλον.

 Αυτό που παρέμενε σαν οπτικό και ψυχικό μετείκασμα όταν έφευγαν τα μάτια μου από τις φωτογραφίες, ήταν τα πρόσωπα και η καλή αίσθηση που έβγαζαν σε όποιες συνθήκες και να βρίσκονταν.

Αυτό συμβαίνει βέβαια γιατί πρόκειται για οικογενειακά άλμπουμ, που άτομα αποθανατίζονται σε στιγμές που τα ίδια θέλουν να κρατήσουν, αναδεικνύεται έτσι κάτι που θα μπορούσε να είναι ουσιαστικό και κατάλληλο να διατηρηθεί σαν μνήμη στο χρόνο, πέρα ακόμα και από την διάρκεια μιας ζωής.

 Η ζωή περιλαμβάνει στιγμές όπως χαράς, έμπνευσης, περισυλλογής, κόπου και πόνου, που μπορεί να αποτυπώνονται ή όχι σε φωτογραφίες.

Όλα τα πλάσματα αξίζουν να έχουν πολλές και καλές στιγμές, περιττά και μάταια, πλεονεξίες και κακίες είναι σπατάλη ζωής.

Αν το κατανοήσουμε αυτό, ακόμα και σε κακές καταστάσεις που συμβαίνουν ερήμην μας,  θα μπορούμε να έχουμε μία ζωή  καλύτερη σύμφωνα με τις πραγματικές μας αξίες.

 Από τέτοιες στιγμές , τα ίχνη που αφήνουμε στο σύντομο πέρασμα από την ζωή, είτε είναι μεγάλα και αφορούν όλο τον κόσμο - σε επιστήμη, τέχνη και σοφία – είτε είναι μικρά σαν αυτές τις απλοϊκές πόζες, είναι κληρονομιά που ίσως να επηρεάζει ή εμπνέει στο παρόν και στο μέλλον.

 

                                                                                                        Νίκος  Γαβαλλάς

   

 ΥΓ

Θα ήθελα η Θέλμα να υποδέχτηκε τον αδελφό της όταν γύρισε από τον πόλεμο και οι φωτογραφίες με τελευταία αυτή που έφευγε για το ναυτικό το 1944, να έχουν τελειώσει τυχαία, στη μέση του άλμπουμ.

Όπως και το κορίτσι που δεν γνωρίζω το όνομα του, έγινε μία γοητευτική κυρία και από το οποίο έμαθα τα ονόματα των φίλων της - όταν με επιμέλεια και αγάπη φρόντισε να καταγράψει στο άλμπουμ της - θα ήθελα να υποδέχθηκε και αυτή τον πιλότο άνδρα της μετά το τέλος του πολέμου.

Τέλος, όλα τα πρόσωπα των φωτογραφιών θα ήθελα να ζουν ή να είχαν μια καλή ζωή και τα άλμπουμ να βρέθηκαν στα χέρια μου από ευλογημένη συγκυρία.